Hạn chót thuế quan càng đến gần, thiệt hại kinh tế càng bộc lộ: Ước tính tổn thất 2.000 tỷ USD vào cuối năm 2027

“Nền kinh tế Mỹ đang bùng nổ”

Kể từ khi công bố chính sách thuế quan đối ứng vào đầu tháng 4, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố đạt thoả thuận thương mại với Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Anh và một số đối tác lớn khác.

Cùng lúc, nhà lãnh đạo 78 tuổi còn đe doạ sẽ áp thuế quan cao hơn đối với các quốc gia chưa đạt thoả thuận. Tính đến đầu tháng 7, ông Trump đã gửi thư thông báo mức thuế cho khoảng hai chục quốc gia.

Theo một phân tích của Bloomberg Economics, mức thuế quan trung bình tại Mỹ đã tăng lên xấp xỉ 13,5%. Đây là mức cao nhất kể từ thập niên 1930 và gấp 6 lần thời điểm ông Trump nhậm chức vào đầu năm nay.

Đó là tính toán chưa bao gồm thoả thuận thương mại mới nhất giữa Mỹ và EU. Nếu tính cả thoả thuận này, thuế suất trung bình tại Mỹ đã chạm mức 16%.

Bước sang tuần này, chính sách thương mại của ông Trump sẽ chứng kiến hai cột mốc lớn: vòng đàm phán thứ ba giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ bắt đầu tại Stockholm (Thuỵ Điển) vào ngày 28/7 và lệnh tạm hoãn áp thuế đối ứng sẽ kết thúc vào ngày 1/8.

Cho đến nay, chủ nhân Nhà Trắng vẫn tỏ ra lạc quan về tác động của thuế quan đến nền kinh tế Mỹ. Ông chỉ ra thị trường chứng khoán đang tăng cao kỷ lục và Bộ Tài chính Mỹ đang bội thu nhờ thuế quan.

“Nhờ thuế quan, nền kinh tế của chúng ta đang bùng nổ”, vị tổng thống từng nhấn mạnh trong một bài đăng trên mạng xã hội Truth Social vào tháng 6.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Mỹ Scott Bessent, vị quan chức cấp cao đang dẫn dắt nhiều cuộc đàm phán thương mại, gần đây còn ca ngợi về đà tăng của sản lượng thiết bị công nghiệp trong nước.

Người cấp dưới thân cận của ông Trump cũng khen ngợi “sự trở lại của chi phí vốn”. Trong một bài đăng trên nền tảng X, ông Bessent viết: “Chi phí vốn tăng 16,6% trong nửa đầu năm nay, báo hiệu một làn sóng đầu tư lớn đang tới”.

Và trên thực tế, đúng là các nhà kinh tế đã nâng dự báo tăng trưởng GDP của Mỹ lên cao hơn một chút trong những tháng gần đây, đồng thời giảm bớt các cảnh báo suy thoái.

Trong quý I, thâm hụt thương mại tăng mạnh - do doanh nghiệp và người tiêu dùng đẩy mạnh tích trữ hàng hoá trước thềm thuế quan - đã gây áp lực tiêu cực đến số liệu GDP.

Kết quả là nền kinh tế lớn nhất thế giới đã thu hẹp 0,5% trong ba tháng đầu năm. Khi xu hướng tích trữ hàng hoá suy yếu, số liệu tăng trưởng GDP quý II được kỳ vọng sẽ bật tăng trở lại.

Thiệt hại đang dần bộc lộ

Tuy nhiên, nhận định chung của các chuyên gia là nền kinh tế Mỹ sẽ tăng trưởng chậm lại trong những quý tới chứ không phải bứt tốc mạnh mẽ. Goldman Sachs ước tính tăng trưởng GDP năm 2025 của Mỹ sẽ chỉ đạt 1,1%.

Sự phục hồi chi phí vốn mà Bộ trưởng Bessent đề cập cũng cần đánh giá lại, vì vào cuối năm 2024, chi phí vốn từng sụt giảm mạnh - một phần do cuộc đình công tại nhà sản xuất máy bay Boeing.

Dữ liệu của ông Bessent cũng bị thổi phồng vào đầu năm nay, khi doanh nghiệp tăng cường nhập khẩu thiết bị để đón đầu thuế quan. Kể từ tháng 4, thước đo này đã chững lại đáng kể.

Và nhìn rộng ra, thuế quan đã bắt đầu đè nặng lên lợi nhuận của các gã khổng lồ Mỹ như General Motors, Dow Chemical hay Tesla. Thuế quan cũng trở thành chủ đề gây lo lắng trong các buổi công bố kết quả kinh doanh hai quý gần đây.

Cho đến nay, thuế quan chưa gây ra cú sốc lạm phát lớn và người tiêu dùng - trụ cột của nền kinh tế Mỹ - vẫn còn đứng vững. Song, áp lực giá đã có dấu hiệu tăng trở lại từ tháng 5 và sức mua của người Mỹ đã xuất hiện dấu hiệu căng thẳng.

Không chỉ các doanh nghiệp Mỹ chịu áp lực từ chính sách thương mại của ông Trump. Từ các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đến công ty cung cấp rượu vang châu Âu và nhà máy sản xuất đồ thể thao Việt Nam, thuế quan đang dần lộ rõ tác động.

Phân tích của Bloomberg Economics chỉ ra, thiệt hại đối với nền kinh tế toàn cầu sẽ chạm mốc 2.000 tỷ USD vào cuối năm 2027 so với kịch bản không có chiến tranh thương mại.

Trong chương tiếp theo của cuộc thương chiến diện rộng, các doanh nghiệp sẽ phải đóng băng hoặc thu hẹp chi tiêu vốn, định tuyến lại chuỗi cung ứng mà họ từng mất nhiều năm để xây dựng và cắt giảm biên lợi nhuận để hấp thụ cú sốc do chi phí gia tăng.

Theo báo cáo đầu tư thường niên của Liên Hợp Quốc, đầu tư trực tiếp nước ngoài - tức các khoản đầu tư dài hạn vào nhà máy và dự án đóng vai trò then chốt cho triển vọng tăng trưởng kinh tế - có thể tiếp tục sụt giảm trong năm nay sau khi trượt dốc 11% vào năm 2024.

“Rõ ràng là các cuộc đàm phán thuế quan của Tổng thống Trump đang gây bất lợi cho hoạt động đầu tư”, ông Daniel Harenberg, nhà kinh tế cấp cao của hãng tư vấn Oxford Economics, nhấn mạnh trong cuộc phỏng vấn gần đây với CNBC.

“Cuối cùng, thuế quan có thể không cao như lo ngại của nhiều người. Tuy nhiên, về cơ bản, chúng là một loại thuế gây cản trở chuỗi cung ứng và hoạt động thương mại toàn cầu”, vị chuyên gia cảnh báo.

Triển vọng của các nền kinh tế lớn

Hôm 27/7, ông Trump đã công bố thoả thuận thương mại với EU. Theo đó, hầu hết hàng hoá của khối kinh tế chung sẽ chịu mức thuế quan đối ứng 15%, bao gồm cả các ngành công nghiệp thiết yếu như ô tô.

Mức thuế 50% mà Washington đang áp dụng đối với các sản phẩm nhôm thép nhập khẩu từ EU sẽ được giải quyết ở chặng sau, ở mức thấp hơn thông qua một hệ thống hạn ngạch.

Đối với Brussels, trọng tâm chính của các cuộc đàm phán là giảm bớt thiệt hại cho ngành công nghiệp ô tô. Theo ước tính của EU, lĩnh vực chế tạo ô tô đang cung cấp 13 triệu việc làm và đóng góp 7% GDP của khối.

Vào năm 2024, EU xuất khẩu tổng cộng 165 tỷ euro (tương đương 191 tỷ USD) ô tô. Chỉ riêng Mỹ đã nhập khẩu gần 39 tỷ euro, chiếm 23% tổng kim ngạch xuất khẩu ô tô của EU và trở thành thị trường lớn nhất của ô tô sản xuất tại đây.

Đáng chú ý, tổng thặng dư thương mại hàng hoá của khối kinh tế gồm 27 quốc gia thành viên vào năm 2024 là khoảng 147 tỷ euro, trong đó ô tô chiếm hơn 60% tổng mức thặng dư.

Hai công ty Mercedes-Benz và BMW của Đức xuất khẩu rất nhiều xe sang thị trường Mỹ. Cả hai cũng có các nhà máy lớn tại Mỹ và từ đó sẽ xuất khẩu một số mẫu xe sinh lời nhất của mình.

Volkswagen, nhà sản xuất ô tô lớn nhất châu Âu (cũng của Đức), cảnh báo rằng chi phí leo thang từ cuộc chiến thuế quan đang gây áp lực lên lợi nhuận của các thương hiệu Audi và Porsche, khiến họ phải cắt giảm dự báo kinh doanh cả năm.

Bình luận về thoả thuận thương mại vào cuối tuần trước, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen thận trọng bày tỏ 15% là “mức thuế tốt nhất mà chúng ta có thể đàm phán được”.

Trong khi đó, ông Wolfgang Niedermark, thành viên Ban chấp hành Liên đoàn Công nghiệp Đức, cảnh báo rằng “ngay cả mức thuế 15% cũng sẽ có tác động tiêu cực rất lớn đến nền kinh tế định hướng xuất khẩu của Đức”.

Những lo ngại tương tự cũng xuất hiện tại Nhật Bản, dù tất cả hàng hoá xuất khẩu sang Mỹ, bao gồm cả ô tô, chỉ chịu mức thuế 15%. Hiện, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Nhật Bản.

Theo nhà kinh tế Takahide Kiuchi thuộc Viện Nghiên cứu Nomura, thoả thuận thương mại với Mỹ sẽ giới hạn tác động của thuế quan lên nền kinh tế Nhật Bản. Vì vậy, GDP có thể chỉ giảm 0,55% - một con số thấp hơn khi so với kịch bản Nhật Bản bị đánh thuế 25% như ông Trump ban đầu đe doạ.

Tuy nhiên, mức giảm ước tính nói trên vẫn cao hơn một chút so với tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình hàng năm của Nhật Bản và trong lưu ý của mình, ông Kiuchi cảnh báo “tình hình vẫn còn nghiêm trọng”.

Để ứng phó với thuế quan, các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản đã mạnh tay hạ giá xuất khẩu sang Mỹ. Kim ngạch xuất khẩu ô tô - chiếm hơn 80% thặng dư thương mại hàng hoá của Nhật Bản với Mỹ - đã giảm khoảng 27% trong tháng 6 dù lượng xe bán ra tăng lên.

Hiện vẫn chưa rõ liệu mức thuế 15% có thể xoa dịu xu hướng này hay không. Ông Kentaro Matsuoka, CFO của Mitsubishi Motors, cho hay: “Tin tốt là mức thuế thấp hơn dự kiến ban đầu, nhưng không có nghĩa là chúng tôi có thể lơ là cảnh giác”.

Cứ 12 công nhân Nhật Bản sẽ có một người làm việc trong lĩnh vực chế tạo ô tô. Nếu biên lợi nhuận của ngành này thu hẹp, các đợt tăng lương gần đây của người lao động có thể lâm nguy, khiến nỗ lực thoát khỏi tình trạng giảm phát kéo dài nhiều năm của nền kinh tế xứ sở mặt trời mọc ngưng trệ.

Thuế quan cũng là lực cản đối với triển vọng tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, cường quốc châu Á đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài, nhu cầu nội địa suy yếu và rủi ro giảm phát lớn dần.

Nếu không có thoả thuận đình chiến thuế quan mà hai bên đạt được vào tháng 5, hàng hoá Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ sẽ phải chịu tổng mức thuế quan 145% - một con số không tưởng ở bất kỳ giai đoạn nào.

Thoả thuận này sẽ hết hạn vào ngày 12/8 và phái đoàn hai nước đang gặp mặt tại Stockholm để tìm cách gia hạn lệnh đình chiến. Tờ South China Morning Post dẫn một số nguồn tin cho biết hai nước sẽ gia hạn thoả thuận thêm ba tháng nữa.

Nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng 5,2% trong quý II năm nay, bất chấp xuất khẩu hàng hoá sang Mỹ chậm lại. Tuy nhiên, rõ ràng là tác động của thuế quan vẫn chưa được đánh giá một cách trọn vẹn.

Một phân tích khác của Bloomberg Economics cho thấy trong số 33 ngành công nghiệp của Trung Quốc, chỉ 5 ngành có thể chịu được mức thuế quan hiện tại và vẫn duy trì được lợi nhuận.

Hàng hoá Trung Quốc không thể bán sang Mỹ đang tìm đường đến những thị trường khác. Điều này có khả năng đẩy giá cả tại các nền kinh tế đó đi xuống, đồng thời gây ra mối đe doạ cho các nhà sản xuất địa phương.

Các thị trường mới nổi là những điểm đến tiềm năng nhất và cho đến nay tác động trực tiếp của thuế quan vẫn còn khiêm tốn.

Trong một báo cáo vào đầu tháng 7, nhóm nhà phân tích của S&P Global đã nâng dự báo tăng trưởng GDP của các nền kinh tế mới nổi, nhưng lưu ý rằng “tác động gián tiếp của thuế quan, cụ thể là nhu cầu toàn cầu chững lại và đầu tư yếu hơn” có thể sẽ sớm bắt đầu.

Trong khi triển vọng của các nền kinh tế lớn có phần bấp bênh, cửa sáng dường như đang chờ đón Ấn Độ. Quốc gia đông dân nhất thế giới đang tìm cách tận dụng xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng trong cuộc thương chiến.

New Delhi nhấn mạnh về chi phí nhân công rẻ và nguồn lao động dồi dào như những tiềm năng để thúc đẩy hoạt động sản xuất tại đây. Mặt khác, chính quyền Thủ tướng Narendra Modi cũng đưa ra các ưu đãi và hỗ trợ cơ sở hạ tầng để thu hút dòng vốn đầu tư.

Ấn Độ cũng đang đàm phán một mức thuế quan thấp hơn con số 26% mà ông Trump dự kiến áp dụng. Trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg vào tuần trước, Bộ trưởng Bộ Thương mại Piyush Goyal cho biết ông lạc quan rằng Ấn Độ có thể đạt một thoả thuận với Mỹ trước hạn chót 1/8.

Giám đốc Benjamin Lin của công ty năng lượng Delta Electronics India cho biết trước kia ông từng gặp khó khăn khi thúc đẩy hoạt động sản xuất tại Ấn Độ vì khách hàng “không có niềm tin”. Song, tình hình đã đảo chiều.

Kể từ khi Mỹ công bố thuế đối ứng, các khách hàng đã nhanh chóng đánh giá cơ hội kinh doanh tại Ấn Độ với hy vọng rằng quốc gia Nam Á này sẽ được hưởng mức thuế suất thấp hơn các nước khác trong khu vực.