Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai từ chuyển đổi số trong nông nghiệp

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang làm thay đổi sâu sắc mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, nông nghiệp Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi mạnh mẽ để thích ứng và phát triển bền vững.

Không chỉ là xu thế tất yếu, chuyển đổi số trong nông nghiệp đang trở thành chìa khóa mở ra cơ hội nâng cao năng suất, chất lượng, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh cho nông sản Việt trên thị trường quốc tế.

Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai” diễn ra trong thời điểm khu vực kinh tế hợp tác đang nỗ lực thích ứng với những biến động nhanh của thị trường và yêu cầu đổi mới phương thức sản xuất.

Thực tế cho thấy, dù đã có những bước tiến nhất định trong ứng dụng công nghệ số, nhưng phần lớn các HTX nông nghiệp vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu, đối mặt với không ít rào cản về hạ tầng, nguồn lực và tư duy quản trị.

Chính vì vậy, việc nhận diện rõ thách thức và tìm hướng tháo gỡ cụ thể là nội dung được quan tâm hàng đầu tại Diễn đàn.

Đúng 8h ngày 29/10, Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai” chính thức khai mạc.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam nhấn mạnh, chuyển đổi số đang mở ra hướng đi mới bền vững và thịnh vượng cho ngành nông nghiệp Việt Nam - hiện đóng góp khoảng 12-14% vào GDP và có hoạt động xuất khẩu nông lâm thủy sản đang vượt qua nhiều rào cản để tiến tới cán mốc ít nhất là 65 tỷ USD trong năm 2025. 

Cần khẳng định chuyển đổi số đã, đang và sẽ giúp cho cho ngành nông nghiệp Việt Nam tối ưu hóa năng suất, giảm chi phí sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh. 

Không những vậy còn giúp giải quyết các bài toán khó như biến đổi khí hậu, đáp ứng các chuẩn mực phát triển bền vững, chuyển đổi xanh, cạnh tranh quốc tế và áp lực gia tăng năng suất, cải thiện đời sống của người nông dân, gia tăng doanh thu cho hợp tác xã (HTX) nông nghiệp và doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp. 

Riêng với các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chuyển đổi số chính là đòn bẩy tăng trưởng khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đây là con đường ngắn nhất để các HTX nông nghiệp nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, tối ưu hóa quy trình sản xuất và kinh doanh. 

Chuyển đổi số còn giúp các HTX mở rộng thị trường, tăng cường khả năng cạnh tranh, và tạo ra một môi trường minh bạch, tin cậy cho cả người sản xuất và người tiêu dùng… 

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân phát biểu khai mạc Diễn đàn.

Hiện nay, cả nước có hơn 22.500 HTX nông nghiệp, thì việc nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ số không chỉ là mệnh lệnh mà còn là điều tất yếu nếu không muốn bị loại ở phía sau và rời khỏi cuộc chơi trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khắc nghiệt như hiện nay. 

Tuy vậy, phải thấy rõ việc nắm bắt tốt cơ hội và thích ứng tương lai trước xu hướng chuyển đổi số đòi hỏi ngành nông nghiệp Việt Nam nói chung và khu vực kinh tế HTX nông nghiệp nói riêng cần vượt qua các thách thức lớn và và còn nhiều việc phải làm. 

Cũng nên nhìn nhận tốc độ chuyển đổi số trong nông nghiệp còn chậm so với các ngành kinh tế khác. Phần lớn nông dân, HTX nông nghiệp vẫn sử dụng phương pháp canh tác, sản xuất truyền thống. Hạ tầng công nghệ thông tin ở khu vực nông thôn còn yếu kém. Thiếu nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn về công nghệ số trong nông nghiệp. 

Xét về thách thức của các HTX nông nghiệp trong chuyển đổi số đang nằm ở 5 nhóm chính: Tài chính, hạ tầng công nghệ, thiếu hụt nhân lực, chiến lược phát triển và tiếp cận chính sách.

Về tài chính, thách thức của các HTX là thiếu vốn đầu tư chuyển đổi số khi mà chi phí đầu tư cho công nghệ số trong nông nghiệp khá lớn, lại khó tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi. 

Về hạ tầng công nghệ thông tin thì còn hạn chế khi mà đường truyền internet không ổn định, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa. 

Về nguồn nhân lực còn hạn chế do thiếu đội ngũ chuyên gia về công nghệ số trong nông nghiệp. Nông dân chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng sử dụng công nghệ số. 

Đó là chưa kể chính sách và cơ chế chưa đồng bộ. Cụ thể là chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh để thúc đẩy chuyển đổi số trong nông nghiệp, chưa có cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành và địa phương. 

Một cuộc khảo sát gần đây của Liên minh HTX Việt Nam cho thấy mức độ chuyển đổi số của HTX cả nước mới chỉ đạt 32%. Trong số gần 35.000 HTX thì chỉ có 13,6% HTX đã hoàn tất chuyển đổi số, 50% đang triển khai và 36,4% chưa thực hiện. 

Bên cạnh đó, tâm lý e ngại thay đổi cũng là một trở ngại cho việc chuyển đổi số của các HTX nông nghiệp. Nhiều nông dân, thành viên HTX còn quen với phương pháp canh tác truyền thống và e ngại áp dụng công nghệ mới, cũng như hiếu niềm tin vào hiệu quả của công nghệ số.

Câu hỏi được đặt ra: Đâu là trở ngại tâm lý lớn nhất khiến các HTX nông nghiệp và người nông dân còn ngần ngại trên hành trình chuyển đổi số? 

Một rào cản vô hình là vẫn còn nhiều HTX và các nông hộ hiểu chưa đúng bản chất của chuyển đổi số. Và một hiểu lầm phổ biến là đồng nhất chuyển đổi số với việc chạy theo những công nghệ “hào nhoáng” như Trí tuệ nhân tạo (AI), Công nghệ chuỗi khối (blockchain), dữ liệu lớn (Big Data) hay Internet vạn vật kết nối (IoT). 

Thực tế, chuyển đổi số trong nông nghiệp không chỉ là câu chuyện ứng dụng công nghệ số vào toàn bộ chuỗi giá trị nông nghiệp từ sản xuất đến phân phối như một trong những ưu tiên xuyên suốt, mà là còn hành trình chiến lược để HTX và người nông dân nâng cao năng lực số trong các hoạt động cốt lõi như: Sản xuất, quản lý, nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc và minh bạch thông tin, giám sát chất lượng nông sản, giảm phát thải và ô nhiễm môi trường, cũng như trong hoạt động marketing, kết nối cung cầu, quản trị nhân sự…

Ngoài ra, vấn đề thách thức còn nằm ở sự xung đột giữa ưu tiên ngắn hạn và lợi ích dài hạn. Các nông hộ, HTX và các DN đầu tư vào nông nghiệp thường tập trung cho sự sống còn tức thời, trong khi chuyển đổi số lại thuộc nhóm công việc quan trọng nhưng không cấp bách nên dễ bị gác lại.  Tư duy này có thể trở thành lực cản trên hành trình số hóa.

Một vấn đề cũng được đặt ra là làm sao để người nông dân, HTX nông nghiệp, doanh nghiệp nông nghiệp thuộc dạng nhỏ và vừa vượt qua “nỗi sợ hãi và mù mờ” về ứng dụng công nghệ số? Và liệu có khi nào họ nghi ngờ khả năng của chính mình? 

Thực ra, “nỗi sợ vô hình” này bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết. Một tâm lý chung của nhiều người là thường sợ những gì chưa rõ. Với các chủ thể tham gia trong ngành nông nghiệp Việt cũng vậy. Và giải pháp không phải là tô vẽ công nghệ như phép màu, mà là làm rõ có thể và không thể làm gì.

Khi nông dân, HTX và doanh nghiệp hiểu giới hạn của công nghệ số và học cách hợp tác để tạo ra giá trị, nỗi lo sẽ giảm đi. Thực ra những nghi ngờ là khó tránh khỏi, nhưng đó không phải điểm yếu, mà là tín hiệu cho thấy họ thận trọng và cần được hỗ trợ, khuyến khích chuyển đổi số để nắm bắt cơ hội, thích ứng với tương lai theo chiều hướng tiến bộ hơn. 

Trước những thách thức như vậy để thấy muốn cho ngành nông nghiệp Việt tiếp tục chuyển mình vững chắc là phải định hình lại các chiến lược chuyển đổi số một cách thông minh và linh hoạt, có khả năng giải quyết các vấn đề thực tế phức tạp. 

"Do đó, thông qua Diễn đàn “Chuyển đổi số trong nông nghiệp - Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai”, điều chúng tôi kỳ vọng sẽ nhận được những ý kiến, giải pháp quý báu từ kinh nghiệm thực tiễn của các nhà khoa học, nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và HTX nhằm thích ứng và nắm bắt hiệu quả cơ hội mở ra trong tương lai từ chuyển đổi số ở ngành nông nghiệp Việt Nam", Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam nhấn mạnh.

Về phía Liên minh HTX Việt Nam đang đặt ra 4 giải pháp chính cho vấn đề chuyển đổi số trong các HTX nông nghiệp. Điều này cũng nhằm cụ thể hóa hành động của khu vực kinh tế hợp tác dựa trên Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. 

Thứ nhất, trong giai đoạn 2026 - 2030 cần tăng cường truyền thông, đào tạo các HTX nông nghiệp nâng cao nhận thức về chuyển đổi số. Cụ thể là tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo về chuyển đổi số trong nông nghiệp, chia sẻ các mô hình chuyển đổi số thành công. Đặc biệt là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đào tạo kỹ năng sử dụng công nghệ số cho nông dân, thu hút nhân tài công nghệ thông tin về làm việc cho các HTX trong lĩnh vực nông nghiệp. 

Thứ hai là các HTX nông nghiệp cần được hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn dài hạn, đơn giản hóa thủ tục vay nhằm nâng cấp thiết bị công nghệ thông tin, số hóa dữ liệu, phần mềm quản lý phù hợp.

Thứ ba là Liên minh HTX Việt Nam phải đóng vai trò trung tâm điều phối hệ sinh thái HTX số. Nhất là thông qua việc xây dựng, phát triển và quản lý các nền tảng số, thúc đẩy số hóa quy trình hoạt động của các HTX nông nghiệp, kết nối, đào tạo và hỗ trợ HTX ứng dụng công nghệ, từ đó tạo ra một môi trường HTX số đồng bộ, hiệu quả và bền vững. 

Thứ tư là Chính phủ cần ban hành Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số khu vực kinh tế tập thể, HTX giai đoạn 2026 - 2030 với nguồn ngân sách ổn định. Đặc biệt là cần huy động nguồn lực xã hội, trong đó ngân sách nhà nước ưu tiên hỗ trợ các chương trình, đề án, nhiệm vụ về nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp bền vững thích ứng biến đổi khí hậu để chuyển đổi số phát huy vai trò trong sản xuất, nhất là trong hoạt động HTX nông nghiệp. 

Bên cạnh đó là cần đẩy mạnh hỗ trợ số hóa và chuyển đổi xanh cho HTX nông nghiệp thông qua các mô hình liên kết đầu tư tập trung, tránh tình trạng đầu tư nhỏ lẻ, manh mún và dàn trải. Bởi vì hiện nay, nhiều HTX nông nghiệp vẫn đang “bơi giữa dòng chảy lớn” mà chưa thể vươn ra “biển lớn” do thiếu hụt nguồn lực cần thiết cho quá trình chuyển đổi số. 

Đáng lưu ý, phần lớn các chương trình đầu tư hiện nay chỉ tập trung vào doanh nghiệp tư nhân và các lĩnh vực khác, trong khi các HTX nông nghiệp gần như bị đứng ngoài cuộc, chưa được thụ hưởng đầy đủ các chính sách hỗ trợ tương xứng.

Cần tăng cường liên kết giữa HTX nông nghiệp với doanh nghiệp, tổ chức khoa học - công nghệ nhằm thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng chuyển đổi số vào thực tiễn sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị toàn cầu. 

Ngoài ra, để gia tăng chuyển đổi số trong ngành nông nghiệp Việt Nam đòi hỏi cần đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ thông tin. Cụ thể là nâng cấp đường truyền internet ở khu vực nông thôn, xây dựng các trung tâm dữ liệu nông nghiệp. 

Không những vậy, cần tăng cường hỗ trợ tài chính, như cung cấp các gói tín dụng ưu đãi cho nông dân và doanh nghiệp nông nghiệp, khuyến khích đầu tư từ khu vực tư nhân vào nông nghiệp công nghệ cao. Bên cạnh đó cần khuyến khích và hỗ trợ phát triển các mô hình nông nghiệp thông minh, các mô hình ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, xây dựng các chuỗi giá trị nông sản thông minh, từ sản xuất đến tiêu thụ. 

Đối với ngành nông nghiệp Việt Nam, chuyển đổi số là hành trình của tư duy và niềm tin. Đây không chỉ là xu hướng đòi hỏi phải thích ứng tốt, đón đầu, không chỉ là cơ hội xoay quanh công nghệ nào được áp dụng, mà quan trọng hơn là thay đổi cách nghĩ cách làm.

Khi người nông dân, HTX và doanh nghiệp nông nghiệp dám vượt qua tâm lý ngắn hạn, chấp nhận đầu tư cho những việc hệ trọng với tầm nhìn lâu dài, nuôi dưỡng tinh thần công nghệ số và chủ động học hỏi, họ sẽ không bị bỏ lại trong kỷ nguyên chuyển đổi số, kỷ nguyên của những ứng dụng đa dạng như Trí tuệ nhân tạo, Blockchain, IoT, Big Data…

(Tiếp tục cập nhật)

TCKD