Việc tuyên truyền, đào tạo kỹ thuật và chính sách giảm phát thải cần được đẩy mạnh để mọi người dân, từ cán bộ quản lý đến nông dân trực tiếp sản xuất, đều hiểu rõ lợi ích kinh tế, xã hội của sản xuất nông nghiệp phát thải thấp.
Nhiều tín hiệu tích cực
Theo các báo cáo quốc tế, sản xuất nông nghiệp chiếm khoảng 20-25% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu, trong đó hoạt động trồng trọt, đặc biệt là canh tác lúa nước, là một trong những thủ phạm chính phát sinh khí methane (CH4), một loại khí có sức nóng lên toàn cầu gấp 25 lần CO2.
Tại Việt Nam, với diện tích trồng lúa hơn 7 triệu ha và trên 1 triệu ha cây ăn quả cùng nhiều loại cây công nghiệp dài ngày, việc kiểm soát và giảm phát thải trong nông nghiệp trở thành nhiệm vụ cấp bách.
Thách thức này càng lớn hơn khi ngành nông nghiệp còn đối mặt với nhiều hạn chế về công nghệ, nhận thức và thiếu một khuôn khổ pháp lý rõ ràng để triển khai các biện pháp giảm phát thải một cách bài bản và đồng bộ.
Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ông Hoàng Trung, mặc dù Việt Nam đã có một số chương trình thử nghiệm như “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” ở Đồng bằng sông Cửu Long, nhưng các hoạt động này vẫn mang tính nhỏ lẻ, thiếu sự kết nối và chưa có quy trình chuẩn hóa, chưa đủ để tạo ra tác động lan tỏa sâu rộng trên phạm vi toàn quốc.
Thêm vào đó, việc thiếu các công cụ đo đếm (MRV - Measurement, Reporting, Verification) chuẩn quốc tế làm cho việc đánh giá mức phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp trở nên khó khăn.
Cùng với đó, nhận thức của người nông dân, cán bộ kỹ thuật và các doanh nghiệp còn hạn chế, khiến cho việc thay đổi tập quán canh tác truyền thống sang các phương pháp thân thiện với môi trường chưa thực sự hiệu quả.
Một điểm đặc biệt cần lưu ý là nhiều loại cây ăn quả và cây công nghiệp dài ngày có khả năng hấp thụ CO2, do đó, việc tính toán phát thải không thể chỉ dựa trên lượng khí phát ra mà phải cân bằng với lượng khí hấp thụ để có quy trình canh tác phù hợp nhất. Tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu sâu và hệ thống dữ liệu khoa học đầy đủ để thực hiện điều này một cách chính xác.
Nhằm khắc phục các tồn tại và tạo đà cho sự phát triển bền vững của ngành trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ trì xây dựng Đề án sản xuất trồng trọt phát thải thấp giai đoạn 2025-2030. Đây được coi là bước đột phá quan trọng, không chỉ nhằm giảm thiểu tác động của ngành nông nghiệp đến môi trường mà còn tạo dựng nền tảng cho một ngành trồng trọt hiện đại, thân thiện với khí hậu.
Theo dự thảo Đề án, mục tiêu cụ thể đặt ra là đến năm 2030 sẽ giảm 30% lượng phát thải khí methane và ít nhất 10% tổng phát thải khí nhà kính từ lĩnh vực trồng trọt so với năm 2020. Đồng thời, diện tích áp dụng các biện pháp canh tác giảm phát thải sẽ đạt tối thiểu 2,5 triệu ha, tập trung vào các vùng sản xuất hàng hóa tập trung để tạo sức lan tỏa và hiệu quả cao nhất.
Ngoài ra, dự thảo Đề án chú trọng xây dựng hệ thống dữ liệu phát thải khí nhà kính chi tiết theo cây trồng, vùng sinh thái và biện pháp kỹ thuật. Đây là bước quan trọng để hình thành thị trường carbon cho nông nghiệp Việt Nam, một cơ chế hiện đang được nhiều quốc gia phát triển áp dụng nhằm khuyến khích các biện pháp giảm phát thải hiệu quả.
Khoa học đóng vai trò trọng tâm trong chuyển đổi nông nghiệp xanh
Các chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp cũng góp phần định hướng cho Đề án phát triển bền vững này. GS-TS.Nguyễn Hồng Sơn, Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho biết, việc đánh giá và phân tích sâu về đặc điểm phát thải và hấp thụ của từng loại cây trồng theo vùng sinh thái là điều kiện tiên quyết để xây dựng các quy trình canh tác phù hợp, tránh áp dụng máy móc, cứng nhắc các biện pháp giảm phát thải.
Ông cũng nhấn mạnh đến việc tận dụng phế phụ phẩm nông nghiệp trong sản xuất than sinh học, một giải pháp tiết kiệm và thân thiện môi trường giúp giảm phát thải đồng thời cải tạo đất trồng. Việc xây dựng hệ thống theo dõi, đánh giá liên tục hiệu quả các biện pháp thực hiện trên từng vụ, từng năm cũng rất cần thiết để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hiệu quả thực tế của đề án.
Việc giảm phát thải trong sản xuất trồng trọt không chỉ giúp Việt Nam thực hiện tốt các cam kết quốc tế trong Thỏa thuận Paris mà còn là bước đi chiến lược để ngành nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời nâng cao vị thế của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.
Sản xuất nông nghiệp phát thải thấp không chỉ mang lại lợi ích về môi trường mà còn giúp nâng cao hiệu quả kinh tế cho người nông dân và doanh nghiệp thông qua giảm chi phí vật tư đầu vào, cải thiện chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu bền vững.
Với quyết tâm chính trị cao và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương cùng cộng đồng khoa học và người dân, Đề án sản xuất trồng trọt phát thải thấp được kỳ vọng sẽ trở thành mô hình điển hình, mở đường cho nền nông nghiệp xanh, phát thải thấp, góp phần quan trọng vào mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường của đất nước.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh rằng, bên cạnh các biện pháp kỹ thuật, yếu tố con người, đặc biệt là sự thay đổi nhận thức và hành vi sản xuất của nông dân và doanh nghiệp là then chốt để đạt được mục tiêu giảm phát thải.
Việc tuyên truyền, đào tạo kỹ thuật và chính sách giảm phát thải cần được đẩy mạnh để mọi người dân, từ cán bộ quản lý đến nông dân trực tiếp sản xuất, đều hiểu rõ lợi ích kinh tế, xã hội của sản xuất nông nghiệp phát thải thấp.
“Tham gia sản xuất giảm phát thải không chỉ là trách nhiệm của người dân đối với cam kết quốc gia về biến đổi khí hậu (NDC), mà còn là cơ hội để giảm chi phí đầu vào, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu nông sản Việt Nam thân thiện với môi trường”, Thứ trưởng Hoàng Trung khẳng định.