Sửa Luật Địa chất và Khoáng sản: Nguồn lực khoáng sản cho phát triển trong tình hình mới

Ngày 4/11/2025, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày trước Quốc hội Tờ trình tóm tắt về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.

Theo Tờ trình của Chính phủ, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản nhằm kịp thời tháo gỡ các vướng mắc phát sinh trong thực tiễn thi hành Luật, đặc biệt là các vấn đề về cơ chế cấp phép, khai thác, sử dụng khoáng sản phục vụ xây dựng các công trình, dự án quan trọng quốc gia; dự án đầu tư khẩn cấp, cấp bách do cấp có thẩm quyền quyết định; dự án đầu tư công, dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư; công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội thuộc thẩm quyền chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư của chính quyền địa phương theo quy định.

Bên cạnh đó là các quy định về tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản chưa đáp ứng yêu cầu giải phóng mọi nguồn lực, trong đó có nguồn lực khoáng sản cho phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình mới; việc luật hóa các quy định về phân quyền, phân cấp và đặc biệt là các quy định riêng biệt về quản lý đất hiếm trong tình hình mới.

THÁO GỠ CÁC VƯỚNG MẮC PHỤC VỤ XÂY DỰNG CÁC CÔNG TRÌNH, DỰ ÁN TRỌNG ĐIỂM, CẤP BÁCH

Theo tờ trình của Chính phủ, dự thảo luật gồm 5 nhóm chính sách lớn. Nhóm chính sách 1: Rà soát để sửa đổi, bổ sung quy định trong cấp phép hoạt động khoáng sản nhóm III, nhóm IV để cung cấp vật liệu xây dựng cho dự án, công trình.

Cụ thể, cho phép Chủ tịch UBND tỉnh được quyết định cấp giấy phép khai thác khoáng sản nhóm IV để cung cấp vật liệu xây dựng cho dự án đầu tư công theo quy định của pháp luật về đầu tư công; dự án đầu tư thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP) theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư; các công trình, dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia;

Cùng với đó là công trình, dự án phát triển kinh tế- xã hội thuộc thẩm quyền chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư của chính quyền địa phương; công trình xây dựng khẩn cấp, nhiệm vụ cấp bách theo quy định của pháp luật về xây dựng; dự án, công trình phòng, chống thiên tai theo quy định của pháp luật về phòng, chống thiên tai.

Theo dự thảo, Chủ tịch UBND tỉnh cũng được cấp giấy phép khai thác khoáng sản nhóm III để cung cấp vật liệu xây dựng cho công trình, dự án đầu tư công theo quy định của pháp luật về đầu tư công; dự án đầu tư thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP) theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư; các công trình, dự án trọng điểm, quan trọng quốc gia.

Công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội thuộc thẩm quyền chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư của chính quyền địa phương; công trình xây dựng khẩn cấp, nhiệm vụ cấp bách theo quy định của pháp luật xây dựng; dự án, công trình phòng, chống thiên tai theo quy định của pháp luật về phòng, chống thiên tai và cho phép cấp trực tiếp cho nhà thầu thi công hoặc chủ đầu tư để thực hiện dự án.

Bên cạnh đó, được quyết định việc khai thác, sử dụng khoáng sản nhóm III, nhóm IV để ứng phó với tình trạng khẩn cấp về thiên tai, dịch bệnh, an ninh, quốc phòng không phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép thăm dò khoáng sản, công nhận kết quả thăm dò khoáng sản, giấy phép khai thác khoáng sản, giấy xác nhận đăng ký thu hồi khoáng sản.

Nhóm chính sách 2: Sửa đổi, bổ sung một số nội dung liên quan đến tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản để bảo đảm nguyên liệu, vật liệu cho các công trình, dự án.

Nhóm chính sách 3: Cho phép cơ quan quản lý nhà nước cấp giấy phép thăm dò xuống sâu, mở rộng đối với tổ chức, cá nhân đang khai thác khoáng sản hợp pháp mà không phải điều chỉnh, bổ sung quy hoạch khoáng sản trước khi cấp giấy phép thăm dò; căn cứ theo kết quả thăm dò khoáng sản, cơ quan quản lý quy hoạch khoáng sản cập nhật, bổ sung vào quy hoạch khoáng sản làm cơ sở quản lý hoạt động khoáng sản.

Nhóm chính sách 4: Bổ sung các quy định về quản lý đất hiếm. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 1 Chương gồm 4 Điều về quản lý đất hiếm, quy định về chính sách chung của Nhà nước đối với đất hiếm; Chiến lược quốc gia về đất hiếm; Quy định về dự trữ khoáng sản và bảo vệ khoáng sản đất hiếm; Quy định về hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm. Trong đó, bổ sung các chế tài, cơ chế quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động có liên quan đối với loại hình khoáng sản này.

Nhóm chính sách 5: Bổ sung quy định về quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác đối với tài nguyên, trữ lượng khoáng sản đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung 2 quyền ưu tiên nộp hồ sơ đề nghị cấp giấy phép khai thác khoáng sản.

TRÁNH BỊ LỢI DỤNG GÂY THẤT THOÁT, LÃNG PHÍ TÀI NGUYÊN, Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG

Thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải cho biết Ủy ban tán thành với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và Khoáng sản với những lý do như đã nêu trong Tờ trình của Chính phủ.

Về các nội dung quy định cơ chế để giải quyết triệt để tình trạng khó khăn, khan hiếm về khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường, vật liệu san lấp phục vụ xây dựng các dự án, công trình quan trọng quốc gia; dự án đầu tư khẩn cấp, cấp bách do cấp có thẩm quyền quyết định;…, đề nghị cân nhắc quy định trường hợp gia hạn, cấp lại, điều chỉnh giấy phép thăm dò khoáng sản, giấy phép khai thác khoáng sản, trong đó thời hạn của giấy phép không phụ thuộc vào thời kỳ của quy hoạch khoáng sản, quy hoạch tỉnh đã được phê duyệt.

Theo cơ quan thẩm tra, nội dung này có khả năng tác động đến các quy hoạch tỉnh và quy hoạch tổng thể quốc gia đã được phê duyệt. Đồng thời, cần quy định chặt chẽ để tránh bị lợi dụng việc khai thác không qua đấu giá, trái quy hoạch, gây thất thoát tài nguyên và ô nhiễm môi trường.

Cơ quan thẩm tra cũng cho rằng việc mở rộng đối tượng cấp phép khai thác khoáng sản nhóm III làm vật liệu xây dựng cho các công trình, dự án, nhiệm vụ tại khoản 15 Điều 1 dự thảo có thể dẫn đến kẽ hở trong quản lý, khai thác lãng phí tài nguyên khoáng sản vì chưa có đánh giá đầy đủ tác động đối với việc mở rộng đối tượng này.

Do đó, đề nghị bổ sung quy định về việc kiểm soát cũng như cơ chế hậu kiểm khi cắt giảm thủ tục hành chính trong thăm dò, khai thác khoáng sản nhóm III, nhóm IV, tránh tình trạng lạm dụng chính sách thông thoáng để trục lợi, gây thất thoát, lãng phí tài nguyên.

Về quy định tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản, Ủy ban cơ bản tán thành với việc sửa đổi, bổ sung tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác. Tuy nhiên, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục hoàn thiện quy định, để không xảy ra việc lợi dụng chính sách để đầu cơ giữ mỏ, trục lợi.

Ví dụ như dự thảo quy định: các khu vực không thực hiện đấu giá quyền khai thác nếu đã được quy hoạch là nguồn nguyên liệu, cho nhà máy chế biến khoáng sản đang hoạt động theo quy định. Quy định này quá rộng, bao trùm lên nhiều loại khoáng sản quan trọng, ảnh hưởng đến việc phát triển mới các dự án thăm dò, khai thác khoáng sản theo quy hoạch; không bảo đảm tính cạnh tranh giữa các doanh nghiệp và hạn chế sự tham gia của các nhà đầu tư mới sở hữu công nghệ khai thác tiên tiến, hiệu quả hơn.

Về quy định phân cấp, phân quyền, cơ quan thẩm tra đề nghị rà soát kỹ lưỡng, thận trọng các quy định về phân cấp, phân quyền bảo đảm khả thi, phù hợp với năng lực của cơ quan tham mưu thuộc UBND cấp tỉnh. Ví dụ quy định Chủ tịch UBND cấp tỉnh có thẩm quyền khoanh định, phê duyệt, điều chỉnh khu vực cấm hoạt động khoáng sản, khu vực tạm thời cấm hoạt động khoáng sản (không cần có ý kiến của Bộ Nông nghiệp và Môi trường), sẽ liên quan đến nhiều quy hoạch khác do các Bộ chủ trì xây dựng, trong đó có thể liên quan đến khu vực quốc phòng, an ninh;

Bên cạnh đó cần cân nhắc việc trao toàn quyền cấp phép thăm dò và khai thác khoáng sản chiến lược cho địa phương, tránh việc phân cấp quá mạnh trong lĩnh vực tài nguyên có giá trị kinh tế rất lớn mà không đi kèm cơ chế kiểm soát rủi ro phù hợp sẽ có khả năng dẫn đến hệ lụy...

-Nhĩ Anh

]]>