Thiết lập 'khung phối hợp chung' vì niềm tin của người dân vào hệ thống tài chính quốc gia

Gian lận tài chính có thể ngăn chặn hiệu quả

Phát biểu khai mạc, TS. Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam cho biết, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành nhiều quy định nhằm đảm bảo các ngân hàng thương mại khi triển khai dịch vụ, từ chuyển tiền, thanh toán cho tới phát hành và sử dụng thẻ. Bản thân các ngân hàng cũng ban hành các quy định nội bộ để hạn chế tối đa rủi ro cho khách hàng cũng như cho chính ngân hàng. Tuy nhiên, thời gian vừa qua, tình trạng lừa đảo, giả mạo thông qua tài khoản và thẻ lại diễn biến ngày càng phức tạp, với tần suất và mức độ tinh vi ngày càng tăng.

Trước bối cảnh đó, Hiệp hội Ngân hàng đã cân nhắc, đối chiếu giữa các quy định pháp luật và thực tế triển khai tại các tổ chức tín dụng cũng như phản ánh của khách hàng.

TS. Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam phát biểu tại sự kiện

Thực tế cho thấy, việc xử lý các vụ việc lừa đảo, gian lận đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngân hàng, bởi nếu mỗi ngân hàng tự triển khai theo quy định riêng thì gần như không thể đảm bảo hiệu quả, do thiếu sự kết nối và phối hợp xử lý. Hơn nữa, hệ thống ngân hàng có mạng lưới chi nhánh rộng khắp cả nước, nên việc xử lý tại từng chi nhánh riêng lẻ là rất khó khăn.

“Gian lận tài chính chỉ có thể ngăn chặn hiệu quả khi có sự phối hợp đồng bộ giữa các ngân hàng và các cơ quan bảo vệ pháp luật,” ông Hùng nói.

Sổ tay hướng dẫn phối hợp xử lý rủi ro đối với tài khoản/thẻ/đơn vị chấp nhận thanh toán liên quan đến giao dịch chuyển tiền/thanh toán nghi ngờ gian lận giả mạo, lừa đảo được xây dựng từ cuối năm 2023 trên cơ sở chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước. Quá trình soạn thảo kéo dài gần một năm, với sự tham gia của các chuyên gia đầu ngành, các ngân hàng thương mại lớn, cùng sự góp ý từ Bộ Công an, Viện Kiểm sát và các vụ, cục chức năng.

Mục tiêu là thiết lập một “khung phối hợp chung” trong việc xử lý nhanh các trường hợp nghi ngờ gian lận, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của khách hàng và uy tín của hệ thống ngân hàng. Sổ tay quy định rõ các bước xử lý khi phát hiện giao dịch có dấu hiệu bất thường, từ việc xác minh thông tin, tạm dừng giao dịch, thông báo giữa các ngân hàng, đến việc phối hợp với cơ quan điều tra. Đặc biệt, các quy trình được thiết kế để đảm bảo tính nhanh chóng, kịp thời, vì trong môi trường thanh toán điện tử.

Phát biểu tại cuộc họp, ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước chia sẻ câu chuyện của một lãnh đạo Ngân hàng bị lừa đảo, chỉ vài phút chậm trễ, dòng tiền đã bị tán ra nhiều tài khoản trung gian, gây khó khăn cho việc truy vết và thu hồi.

Ông Phạm Anh Tuấn, Vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước

TS. Nguyễn Quốc Hùng cho biết, sổ tay hướng dẫn này không phải là văn bản quy phạm pháp luật. Tuy nhiên, việc ban hành một bộ quy định chung, dựa trên cơ sở các quy định của pháp luật, cụ thể là các nghị định và thông tư của Ngân hàng Nhà nước liên quan đến lĩnh vực thẻ và tài khoản, là hết sức cần thiết.

Một điểm đáng chú ý là Hiệp hội Ngân hàng sẽ đóng vai trò đầu mối giám sát việc thực hiện, tổng hợp các phản ánh, đồng thời báo cáo Ngân hàng Nhà nước nếu phát hiện tổ chức tín dụng không tuân thủ quy trình phối hợp. “Nếu không có sự phối hợp nhanh và chặt chẽ, việc phong tỏa, truy vết dòng tiền sẽ gần như bất khả thi. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khách hàng mà còn làm suy giảm uy tín của chính ngân hàng”, ông Hùng nhấn mạnh.

Siết chặt cơ chế phối hợp, chủ động trong phòng ngừa

Phát biểu tại cuộc họp, ông Hoàng Ngọc Bách, Trưởng phòng A05, Bộ Công an cho biết, trong vài năm gần đây, tình hình tội phạm công nghệ cao, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, đã diễn biến hết sức phức tạp, với thủ đoạn ngày càng tinh vi và mang yếu tố xuyên quốc gia.

Theo ông Bách, trong khi hệ thống ngân hàng và cơ quan quản lý đang nỗ lực hoàn thiện các quy trình phối hợp, thì các nhóm tội phạm đã “đi rất xa” trong việc tổ chức, điều hành, và tận dụng các kẽ hở của hệ thống tài chính để rửa tiền hoặc chiếm đoạt tài sản.

“Nếu chúng ta không kịp thời siết chặt cơ chế phối hợp, không chủ động trong phòng ngừa, thì sẽ luôn ở thế bị động và tụt hậu so với tội phạm”, ông Bách cảnh báo.

Ông Hoàng Ngọc Bách, Trưởng phòng A05, Bộ Công an

Ông Bách cho biết, chỉ trong năm 2023 đã xuất hiện nhiều vụ việc tội phạm nước ngoài tấn công vào hệ thống của các doanh nghiệp quốc tế, giả mạo email đối tác, yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản của các ngân hàng Việt Nam. Một số vụ việc may mắn được phát hiện kịp thời nhờ sự phối hợp giữa Bộ Công an Việt Nam và cảnh sát các quốc gia châu Âu, giúp thu hồi được tiền cho đối tác nước ngoài, góp phần khẳng định uy tín của Việt Nam trong công tác chống gian lận tài chính. Tuy nhiên, nếu một số ngân hàng còn lơ là, không triển khai hiệu quả các giải pháp phòng ngừa, thì tội phạm sẽ “dồn” hoạt động về những tổ chức đó.

“Ngân hàng nào không làm tốt, sẽ trở thành điểm yếu của cả hệ thống. Khách hàng sẽ quay lưng lại khi uy tín bị ảnh hưởng”, ông Bách nói và cho rằng, để nâng cao hiệu quả ngăn chặn, cần có sự phối hợp “theo thời điểm vàng” giữa ngân hàng và cơ quan công an.

Hiện nay, quy trình xử lý sau khi có đơn tố giác của khách hàng vẫn còn chậm: “Nhiều trường hợp, từ lúc bị hại trình báo đến khi ngân hàng cung cấp dữ liệu cho cơ quan điều tra mất đến vài tháng. Khi đó, dòng tiền đã qua nhiều tầng tài khoản trung gian, gần như không thể truy vết”.

Ông Bách đề xuất, trong quy trình mới, khi có yêu cầu xác minh, ngân hàng phải cung cấp dữ liệu giao dịch và thông tin tài khoản ngay trong vòng 3 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu chính thức, đồng thời kết nối trực tiếp với cơ quan công an để kịp thời phong tỏa. Nếu tận dụng được thời điểm vàng này, khả năng thu hồi tiền sẽ rất cao. Còn nếu chậm trễ, mọi nỗ lực sau đó đều trở nên vô nghĩa.

Một vấn đề đáng lo ngại khác theo ông Bách là tình trạng mua bán tài khoản ngân hàng đang bùng phát mạnh. Hiện nhiều tài khoản đã bị mua bán, cho thuê để phục vụ hoạt động lừa đảo. Thậm chí, các đối tượng đã mở rộng sang sử dụng tiền mã hóa để che giấu dòng tiền.

"Chỉ khi ngân hàng, cơ quan quản lý và lực lượng công an thực sự bắt tay chặt chẽ, với tinh thần trách nhiệm và quyết tâm cao, thì công tác phòng chống gian lận, lừa đảo tài chính mới đạt hiệu quả thực chất", ông Bách khẳng định và nhấn mạnh thêm: "Chúng ta đang nói về niềm tin của người dân vào hệ thống tài chính quốc gia. Niềm tin đó chỉ có được khi ngành ngân hàng không chỉ kinh doanh hiệu quả mà còn chủ động bảo vệ khách hàng trước tội phạm”.

Đồng quan điểm, TS. Hùng nói: “Dù đây là việc khó, nhưng nếu không bắt đầu từ hôm nay, chúng ta sẽ tiếp tục bị động trước các thủ đoạn lừa đảo công nghệ cao. Việc phối hợp chặt chẽ không chỉ bảo vệ khách hàng mà còn bảo vệ chính uy tín của từng ngân hàng và của toàn hệ thống”.