Thương mại điện tử 25 tỷ USD và nhu cầu 'luật hóa' trách nhiệm nền tảng

Chính phủ đang trình Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật Thương mại điện tử, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV. Đây là lần đầu tiên Việt Nam có một đạo luật riêng điều chỉnh lĩnh vực thương mại điện tử - một trụ cột quan trọng trong nền kinh tế số.

Thừa ủy quyền của Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên trình bày Tờ trình dự án Luật Thương mại điện tử trước Quốc hội ngày 3/11.

Những năm qua thương mại điện tử thế giới phát triển rất mạnh. Tại Việt Nam, quy mô thị trường năm 2024 đã đạt 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023 và đóng góp gần 10% tổng doanh thu hàng hóa và dịch vụ tương đương của cả nước. Với tốc độ này, dự kiến thương mại điện tử sẽ ngày càng gia tăng tỉ trọng đóng góp cho cả nền kinh tế.

Tuy nhiên các quy định pháp luật hiện hành điều chỉnh lĩnh vực này chủ yếu chỉ có Nghị định số 52 năm 2023 và Nghị định 85 năm 2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52 năm 2013 về Thương mại điện tử. Thời gian qua, các Nghị định này đã bộc lộ những bất cập vướng mắc, không thể giải quyết được, đặc biệt là các vấn đề mới, quan trọng phát sinh trong thực tiễn.

Do đó, Dự án Luật Thương mại điện tử khi được đưa ra đã nhận được nhiều ý kiến đồng tình việc cần thiết xem xét, sớm ban hành.

Một trong những nội dung các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm thảo luận tại nghị trường đối với dự thảo luật này là trách nhiệm của chủ quản nền tảng thương mại điện tử.

“Việt Nam hiện có hơn 70.000 website và ứng dụng thương mại điện tử, trong đó nhiều nền tảng xuyên biên giới chưa tuân thủ đầy đủ quy định trong nước. Hàng nghìn vụ khiếu nại người tiêu dùng liên quan đến giao dịch thương mại điện tử chưa được giải quyết hiệu quả do nền tảng từ chối trách nhiệm. Các nước như Trung Quốc, Hàn Quốc đều quy định nghĩa vụ xác minh người bán, gỡ bỏ hàng hóa vi phạm, bảo vệ người tiêu dùng - là thông lệ cần tham chiếu”, Đại biểu Ma Thị Thúy, Đoàn ĐBQH tỉnh Tuyên Quang dẫn chứng.

Đại biểu cho rằng, việc luật hóa trách nhiệm của chủ sở hữu nền tảng nhằm bảo đảm an toàn, minh bạch của giao dịch; bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và người bán tuân thủ pháp luật, tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước trong môi trường thương mại số. Do đó, cần xác lập rõ nghĩa vụ pháp lý bắt buộc của chủ sở hữu nền tảng trong việc tổ chức, quản lý và giám sát hoạt động giao dịch điện tử; tạo cơ sở pháp lý để cơ quan quản lý xử lý trách nhiệm của nền tảng khi vi phạm hoặc không thực hiện nghĩa vụ; bảo đảm tính tương thích với thông lệ quốc tế.

Cũng liên quan đến các nền tảng, một vấn đề nổi bật khác được nhiều ý kiến nhắc đến là thị trường thương mại điện tử Việt Nam đang bị chi phối chủ yếu bởi các nền tảng nước ngoài, dẫn đến việc lợi nhuận, dữ liệu người dùng và hành vi tiêu dùng của người Việt bị kiểm soát ngoài biên giới.

“Tôi đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu có chính sách ưu tiên, khuyến khích các sàn thương mại điện tử trong nước phát triển, xúc tiến thương mại, xem sàn nội địa là hạ tầng số quan trọng tương tự như viễn thông, năng lượng. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế. Nếu chúng ta chủ động được thì đảm bảo được cả an ninh dữ liệu và chủ quyền số quốc gia”, đại biểu Đoàn Thị Thanh Mai, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế – Tài chính của Quốc hội, đề nghị.

Còn đại biểu Bế Minh Đức, Đoàn ĐBQH tỉnh Cao Bằng kiến nghị cơ quan soạn thảo xem xét bổ sung nội dung: “Bộ Công an là cơ quan chủ trì trong việc kiểm tra, thẩm định an ninh mạng đối với sàn thương mại điện tử có yếu tố nước ngoài hoặc có lượng người dùng lớn”. Theo ông, đối với các chủ thể này tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ, điều kiện để các đối tượng xấu trong và ngoài nước lợi dụng hoạt động phạm tội, xâm phạm đến an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội.

Nhiều đại biểu cũng nhấn mạnh cần hỗ trợ doanh nghiệp Việt, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể, tham gia sâu hơn vào thương mại điện tử. Các gợi ý bao gồm: chính sách miễn, giảm phí sàn giai đoạn đầu, hỗ trợ tín dụng nhỏ qua ngân hàng số và công cụ AI, chatbot miễn phí cho người bán hàng trực tuyến.

“Nếu làm tốt, thương mại điện tử sẽ trở thành đòn bẩy phát triển kinh tế hộ gia đình, nhất là ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa”, đại biểu Trần Khánh Thu, Đoàn ĐBQH tỉnh Hưng Yên nói.

Bà Thu dẫn chứng sàn thương mại điện tử thuần Việt theo mô hình F2C Hi1, giúp giảm giá bán nhờ không thu phí sàn: “Đây là minh chứng cho thấy doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể làm chủ thương mại điện tử nếu có hành lang pháp lý phù hợp".

Thị phần thương mại điện tử Việt Nam chịu sự chi phối bởi các nền tảng nước ngoài. Nguồn: Metric

Theo Metric, 4 sàn bán lẻ trực tuyến lớn nhất hiện nay tại Việt Nam gồm Shopee, TikTok Shop, Lazada và Tiki. Riêng trong quý III/2025, tổng doanh số 4 sàn này đạt 103,6 nghìn tỷ đồng, tăng 22,25% so với cùng kỳ năm 2024. Sản lượng hàng hóa đạt 988,9 triệu sản phẩm, tăng 10,25%.

Xét về doanh số, Shopee đang chiếm 56% thị phần. TikTok Shop tuy “sinh sau đẻ muộn” nhưng liên tục đạt mức tăng trưởng doanh số ấn tượng, quý III tăng 69%, nâng thị phần từ 30% lên 41%. Lazada giữ thị phần ổn định ở mức 3%. Trong khi đó, Tiki - sàn thương mại điện tử của người Việt sáng lập tiếp tục thu hẹp thị phần.

Đỗ Kiều