Trăn trở của HTX khi chuyển đổi sang mô hình nông trại thông minh

Mặc dù có mong muốn chuyển đổi sang nông trại thông minh để gia tăng năng suất, chất lượng và bán được giá cao hơn, các HTX vẫn đối mặt với nhiều rào cản. Theo khảo sát của Open Agriculture Platform, các HTX vẫn chủ yếu hoạt động theo mô hình kinh doanh truyền thống, tập trung vào canh tác và bán "đứt đoạn" cho thương lái. Năng lực quản lý HTX, bao gồm nhân sự và tài chính, còn hạn chế.

Bài toán "con gà quả trứng"

Về mặt canh tác, dù đã áp dụng một số tiến bộ khoa học kỹ thuật nhờ sự hỗ trợ của ngành nông nghiệp, Liên minh HTX Việt Nam và các ban ngành khác, trình độ máy móc và công nghệ của nhiều vẫn chưa đồng đều giữa các trang trại, HTX. Điều này xuất phát từ nhận thức, khả năng tài chính của chính các HTX và một phần là mức độ hỗ trợ của Nhà nước.

Nhiều HTX đã đầu tư cho nông trại thông minh.

Đáng chú ý, việc ứng dụng công nghệ thông minh của một số HTX gặp nhiều khó khăn. Các thành viên, lãnh đạo HTX nhận thức được hiệu quả từ việc chuyển đổi sang trang trại thông minh nhưng áp lực kinh doanh và tồn tại khiến họ không thể tập trung nguồn lực để triển khai. Hạ tầng công nghệ thông tin và phần cứng còn hạn chế. Thậm chí, nhiều HTX và người lao động chưa được "mắt thấy tai nghe" những giá trị thực tiễn mà nông trại thông minh mang lại. Vốn và tài chính cũng là những vấn đề nan giải. Đặc biệt, thiếu hụt nhân lực khoa học công nghệ và chuyên gia tư vấn triển khai là một thách thức lớn đối với các HTX.

Một nghịch lý tồn tại là các HTX cần có thu nhập cao mới có thể đầu tư, và ngược lại, phải đầu tư mới có thể đạt được thu nhập cao. Điều này tạo thành một bài toán "con gà quả trứng" gây khó khăn cho các HTX.

Theo các chuyên gia, mô hình chuyển đổi nông trại thông minh bao gồm ba yếu tố cốt lõi: Vận hành nông trại hiệu quả (30%) giúp đảm bảo sản phẩm ổn định, lợi nhuận để tái đầu tư và nguồn nhân lực chất lượng. Ứng dụng công nghệ thông minh (40%) đòi hỏi cơ sở hạ tầng, nhân lực phù hợp, cùng khả năng vận hành và xử lý sự cố để đảm bảo đầu tư hiệu quả. Cuối cùng, tiếp cận thị trường, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi mô hình kinh doanh (30%) là yếu tố quan trọng để biến đầu tư thành nguồn lực, mang lại lợi nhuận bền vững thông qua chất lượng sản phẩm và dịch vụ khách hàng tốt hơn.

Lộ trình rõ ràng

Với một HTX, chuyển đổi số cho nông trại truyền thống thường được thực hiện theo lộ trình thì mới mang lại hiệu quả cao.

Như HTX trồng rau hữu cơ Sunfood Đà Lạt (Lâm Đồng), trước đây, những hộ dân chưa vào HTX gặp khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm, phụ thuộc vào thương lái ép giá, thông tin thị trường không rõ ràng, và chất lượng sản phẩm đôi khi không đồng đều do thiếu quy trình chuẩn. Thu nhập bấp bênh khiến họ không dám nghĩ đến việc đầu tư công nghệ.

Để chuyển đổi và giải quyết tình trạng trên, HTX này bắt đầu với giai đoạn "chuyển đổi nền tảng". Các thành viên đã tập trung vào việc chuẩn hóa quy trình trồng trọt, từ việc chọn giống, bón phân, tưới nước đến phòng trừ sâu bệnh, theo các tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ. Đồng thời, HTX cũng liên kết tổ chức các buổi đào tạo cho thành viên về quản lý trang trại hiệu quả, tiết giảm chi phí, và nâng cao ý thức về chất lượng sản phẩm. Mục tiêu của HTX là ổn định sản lượng, nâng cao chất lượng cơ bản và tối ưu chi phí.

Sau khi nền tảng vững chắc, HTX đã tiến tới giai đoạn "chuyển đổi nông trại bằng công nghệ". Cụ thể là HTX đầu tư vào các hệ thống tưới tiêu tự động đơn giản, cảm biến đo độ ẩm đất để tối ưu lượng nước, hoặc các ứng dụng ghi chép nhật ký nông nghiệp điện tử. Điều này giúp họ kiểm soát tốt hơn quy trình sản xuất, giảm thiểu sai sót và nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn cao hơn.

Chuyển đổi sang nông trại thông minh cần có các bước đi phù hợp.

Cuối cùng là giai đoạn "chuyển đổi nông trại thông minh". Với chất lượng sản phẩm ổn định và thương hiệu dần được xây dựng, HTX còn chủ động liên kết với các trường, viện…đầu tư vào các công nghệ cao hơn như hệ thống giám sát cây trồng bằng drone, phân tích dữ liệu lớn để dự đoán sâu bệnh, hoặc các nền tảng thương mại điện tử trực tiếp với người tiêu dùng... Nguồn lợi nhuận từ hai giai đoạn trước được đánh giá là sẽ giúp HTX có đủ nguồn lực để đầu tư cho những công nghệ này.

Để hỗ trợ và phát triển trang trại công nghệ như HTX Sunfood Đà Lạt, ông Vũ Tuấn Anh, chuyên gia của Open Agriculture Platform, cho rằng điều đầu tiên là cần có các chương trình đào tạo về quản lý trang trại hiệu quả, tiết giảm chi phí, tăng lợi nhuận, và phổ cập công nghệ, phương thức canh tác, phòng trừ sâu bệnh hiện đại cho HTX. Đi liền với đó là xây dựng các showroom trình diễn công nghệ 4.0 và nông trại thông minh để HTX có thể tham quan, tìm hiểu, và thậm chí mượn sử dụng công nghệ.

Một vấn đề hiện nay là các HTX vẫn thiếu các thông tin dữ liệu dùng chung, thông tin chung về thị trường. Do đó, cần có một nền tảng dữ liệu chung cập nhật thông tin toàn bộ chuỗi cung ứng nông nghiệp, giúp cộng đồng HTX đối phó với bất ổn thị trường. Việc thiết lập nền tảng kết nối thông tin thị trường, đặc biệt là số liệu tiêu thụ, xu hướng và yêu cầu khách hàng ở các thị trường trọng điểm về những sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao, trang trại thông minh cũng rất cần thiết đối với HTX để HTX có kế hoạch sản xuất, đầu tư rõ ràng.

Còn việc giúp các HTX có thể kết nối với các dự án đổi mới sáng tạo, nền tảng công nghệ nhà nước và tư nhân để sử dụng các sản phẩm và giải pháp khoa học công nghệ sẽ giải quyết được nút thắt vì nhu cầu sử dụng công nghệ lớn nhưng nhiều HTX không biết tìm ở đâu để bảo đảm độ tin cậy, hiệu quả. Ví dụ như việc truy cập hệ dữ liệu về hình ảnh sâu bệnh để xử lý tốt hơn.

Ông Vũ Tuấn Anh cũng cho rằng, vấn đề chi phí luôn là rào cản với nhiều HTX, do đó, tập trung vào các giải pháp công nghệ thông minh nhưng có chi phí đầu tư thấp như Arduino, Rhapsody… có thể áp dụng cục bộ cho từng phần của nông trại thông minh. Song song đó, việc tổ chức các hoạt động kết nối như Phiên chợ nông nghiệp ảo, gian hàng ảo… giúp HTX bán hàng và xây dựng thương hiệu tốt hơn trong thời buổi công nghệ phát triển như hiện nay.

Huyền Trang