Trung Quốc thay đổi quy định về quản lý thực phẩm nhập khẩu, doanh nghiệp Việt cần lưu ý gì?

Thông tin được ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ tại Hội nghị cập nhật các quy định và cam kết SPS trong Hiệp định RCEP, diễn ra sáng 21/10 tại Hưng Yên.

Theo ông Nam, quy định mới thể hiện sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản lý của Trung Quốc, khi chuyển từ phương thức hành chính sang tiếp cận linh hoạt hơn dựa trên đánh giá rủi ro, đồng thời giảm gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp xuất khẩu thực phẩm.

Nghị định 280 được kỳ vọng sẽ tạo thuận lợi hơn cho thương mại nông – thủy sản giữa Việt Nam và Trung Quốc, giúp các doanh nghiệp chủ động hơn trong việc đăng ký, chứng nhận và tuân thủ quy định an toàn thực phẩm, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào cơ chế phê duyệt như trước đây.

Ông Ngô Xuân Nam - Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam cho biết, Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) ban hành Nghị định 280, thay thế Nghị định 248 (Lệnh 248).

Cụ thể, nếu như Nghị định 248 yêu cầu hệ thống quản lý an toàn thực phẩm của quốc gia xuất khẩu phải được GACC thẩm định tương đương trước khi cấp phép, thì Nghị định 280 bỏ hoàn toàn điều kiện này. Thay vào đó, Trung Quốc áp dụng mô hình “phân loại quản lý theo rủi ro” - một phương thức đánh giá mới dựa trên tình hình an toàn thực phẩm của quốc gia xuất khẩu và mức độ rủi ro của từng nhóm sản phẩm.

Việc thay đổi nguyên tắc cốt lõi này giúp GACC có thể áp dụng yêu cầu quản lý linh hoạt hơn, tương ứng với rủi ro thực tế, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Ông Ngô Xuân Nam nhận định, đây là “bước chuyển mang tính hệ thống, giúp Trung Quốc vừa duy trì tiêu chuẩn an toàn cao, vừa mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường cho các nước đối tác”.

Cùng với thay đổi về nguyên tắc quản lý, Nghị định 280 còn mang đến một cải tiến lớn ở khâu gia hạn đăng ký. Trước đây, doanh nghiệp phải nộp hồ sơ xin gia hạn trong vòng 3 đến 6 tháng trước khi mã số hết hiệu lực, nhưng nay, các cơ sở đáp ứng yêu cầu sẽ được tự động gia hạn thêm 5 năm mà không cần làm thủ tục lại.

GACC chỉ loại trừ 3 trường hợp: sản phẩm nằm trong danh mục không được tự động gia hạn, doanh nghiệp đang trong giai đoạn khắc phục vi phạm, hoặc khi Trung Quốc tạm ngừng nhập khẩu sản phẩm từ quốc gia đó. Cơ chế này được đánh giá là cắt giảm đáng kể chi phí hành chính, phản ánh niềm tin của cơ quan hải quan Trung Quốc đối với hệ thống quản lý của đối tác và những doanh nghiệp tuân thủ nghiêm túc.

Nghị định 280 của GACC thể hiện sự điều chỉnh mạnh mẽ trong tư duy quản lý, chuyển từ cách tiếp cận mang tính hành chính sang cơ chế linh hoạt hơn, dựa trên đánh giá rủi ro, đồng thời giảm gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp.

Quy định mới cũng bổ sung cơ chế “đăng ký theo danh sách” dành cho các quốc gia đã ký kết thỏa thuận hợp tác song phương về an toàn thực phẩm và được GACC công nhận hệ thống. Khi đó, doanh nghiệp chỉ cần nằm trong danh sách đã được xác nhận thay vì nộp hồ sơ riêng lẻ. Cách làm này vừa giúp rút ngắn thời gian xét duyệt, vừa khuyến khích các nước thúc đẩy đàm phán công nhận lẫn nhau trong lĩnh vực kiểm dịch và an toàn thực phẩm, qua đó nâng cao tính minh bạch và ổn định trong thương mại nông sản.

Không chỉ mở rộng hướng tiếp cận linh hoạt, Nghị định 280 còn siết chặt quản lý trong những trường hợp có thay đổi lớn ảnh hưởng đến hệ thống an toàn thực phẩm của doanh nghiệp. Nếu cơ sở sản xuất di dời địa điểm, thay đổi người đại diện pháp luật hoặc mã số đăng ký tại nước sở tại, mã số đăng ký của họ tại Trung Quốc sẽ tự động mất hiệu lực kể từ ngày thông báo.

"Quy định này nhằm đảm bảo mọi thay đổi nội bộ không phá vỡ chuỗi kiểm soát rủi ro và truy xuất nguồn gốc sản phẩm khi nhập khẩu vào thị trường Trung Quốc", ông Nam phân tích.

Phạm vi điều chỉnh của Nghị định 280 cũng được làm rõ hơn so với Nghị định 248. GACC quy định cụ thể rằng các cơ sở bảo quản như kho lạnh, kho trung chuyển sẽ được công bố trong danh mục riêng; các cơ sở sản xuất nông sản sơ cấp dùng trực tiếp làm thực phẩm (chẳng hạn như trái cây, rau củ, ngũ cốc) sẽ có hướng dẫn đăng ký riêng.

Trong khi đó, các doanh nghiệp sản xuất phục vụ thương mại điện tử xuyên biên giới sẽ chịu sự quản lý theo quy định hiện hành của Trung Quốc. Việc phân định rạch ròi các nhóm đối tượng này cho thấy GACC đang thích ứng nhanh với sự phát triển của thương mại số và xu hướng toàn cầu hóa chuỗi cung ứng.

Nghị định mới có thời gian chuyển tiếp dài hơn, dự kiến có hiệu lực từ 1/6/2026. Khoảng thời gian hơn 6 tháng kể từ khi ban hành được xem là hợp lý, giúp các quốc gia đối tác, trong đó có Việt Nam, có đủ thời gian rà soát hồ sơ, chuẩn bị dữ liệu và điều chỉnh quy trình đăng ký, xuất khẩu phù hợp với yêu cầu mới.

Theo ông Nam, những thay đổi trong Nghị định 280 mở ra cơ hội lớn để doanh nghiệp Việt Nam củng cố vị thế xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc, nhất là với nhóm hàng nông, lâm, thủy sản đã được cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói đạt chuẩn. Cơ chế quản lý dựa trên rủi ro và gia hạn tự động sẽ giúp doanh nghiệp tập trung nguồn lực vào việc duy trì chất lượng sản phẩm, thay vì tốn kém thời gian cho thủ tục hành chính.

Tuy nhiên, ông cũng khuyến cáo rằng các doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật danh mục sản phẩm do GACC ban hành, tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn kỹ thuật và chủ động phối hợp với cơ quan Văn phòng SPS Việt Nam để tránh rủi ro bị tạm ngưng mã số khi có thay đổi hoặc vi phạm nhỏ.

Sự ra đời của Nghị định 280 được xem là một bước tiến quan trọng trong cải cách quản lý nhập khẩu thực phẩm của Trung Quốc, thể hiện xu hướng hài hòa với chuẩn quốc tế trong khuôn khổ Hiệp định SPS của WTO. Việc chuyển từ cơ chế “kiểm tra tiền kiểm” sang “giám sát theo rủi ro” không những giảm áp lực cho doanh nghiệp xuất khẩu, mà còn góp phần củng cố lòng tin giữa các đối tác thương mại, hướng tới một hệ thống thương mại nông sản minh bạch, an toàn và bền vững hơn.

Hồng Hương